Τρίτη 8 Ιανουαρίου 2013

Η φύση της κοινωνίας του μελισσιού

   Οι μέλισσες δεν μπορούν να επιβιώσουν μία – μία μόνες τους όπως μπορούν πχ τα ερπετά ή τα θηλαστικά. Για να επιβιώσει μια μέλισσα έχει απόλυτη ανάγκη και τις άλλες, δηλαδή την κοινωνία των μελισσών.  Μέλισσα που θα αναγκαστεί να απομακρυνθεί από την κυψέλη της,  είτε θα καταφέρει βρει κάποια άλλη κυψέλη να ενταχθεί,  είτε θα πεθάνει.   Ένα μελίσσι για να είναι βιώσιμο θα πρέπει να αποτελείται από μια βασίλισσα και ένα ελάχιστο πλήθος  περίπου 200 εργατριών.  Αυτός ο αριθμός είναι ο ελάχιστος απαραίτητος ώστε να υπάρχει μέσα  στο μελίσσι ικανός αριθμός μελισσών για την εκτροφή του γόνου, τη συλλογή τροφής και νερού, και προπαντός για τη  ρύθμιση της θερμοκρασίας και της υγρασίας μέσα στην κυψέλη. 

   Το ανθρώπινο σώμα όπως και το σώμα πολλών όντων, κάνει καύσεις ώστε να κρατά τα επίπεδα θερμοκρασίας στα επιθυμητά επίπεδα.  Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο και με τις μέλισσες, που αναπτύσσουν την απαιτούμενη θερμοκρασία μόνον όταν συνυπάρχουν πολλές μαζί.  Γι αυτό τους χειμερινούς μήνες ή τις ψυχρές μέρες  της άνοιξης, οι μέλισσες όχι μόνον δεν πετούν, αλλά μένουν όλες μαζί μέσα στην κυψέλη τους, μαζεμένες μεταξύ των κηρηθρών σε μια "σφιχτή μπάλα" στην περιοχή του γόνου, προκειμένου να κρατηθούν ζεστές οι ίδιες αλλά και ο γόνος.  Σε περίπτωση που η έκταση του γόνου είναι μεγαλύτερη από την περιοχή που καλύπτει η μελισσόσφαιρα,  και μέρος του γόνου μείνει εκτεθειμένο στις χαμηλές ( ή και υψηλές ) θερμοκρασίες,  θα πεθάνει.  Θα πεθάνει επίσης και όποια μέλισσα δεν προλάβει να επιστρέψει στην κυψέλη της όταν η θερμοκρασία κάποια στιγμή πέσει απότομα πολύ χαμηλά. 

Η μελισσόσφαιρα (στο σκίτσο  φαίνεται με κόκκινο χρώμα) σχηματίζεται
μεταξύ των πλαισίων στην περιοχή του γόνου  για να τον κρατά ζεστό.




   Το φαινόμενο αυτό κατά το οποίο οι μέλισσες συγκροτούν μελισσόσφαιρα για να αντιμετωπίσουν την εχθρικά χαμηλή ή υψηλή θερμοκρασία ονομάζεται ομοιόσταση, και είναι καθοριστικής σημασίας για την επιβίωσή τους.  Μελίσσι μικρότερο των 200 ατόμων δεν θα καταφέρει εύκολα να επιβιώσει, ακόμα και αν οι συνθήκες δεν είναι και τόσο ακραίες. Προσωπικά εγώ ποτέ δεν κατάφερα να ξεχειμωνιάσω μελίσσι 200 ατόμων, και ας κατοικώ σε  περιοχή με μαλακό κλίμα.  

   Το μελίσσι αυξομειώνει τον πληθυσμό του ανάλογα με τις εποχές του έτους. Δηλαδή στο τέλος του φθινοπώρου  η μάνα σταματά να γεννά με εντατικούς ρυθμούς, για να ελαττώσει τον πληθυσμό του μελισσιού προκειμένου  να κάνει οικονομία στις προμήθειες τροφών που έχουν αποθηκευτεί για τον χειμώνα.  Όταν οι θερμοκρασίες χαμηλώσουν πολύ, η μάνα θα σταματήσει εντελώς τον γόνο, και το μελίσσι θα μείνει με έναν ελάχιστο πληθυσμό 5.000 – 10.000 ατόμων.   Αυτές οι μέλισσες, που πρέπει να είναι νέες και καλοθρεμμένες, είναι εκείνες που θα αντιμετωπίσουν τον χειμώνα, και νωρίς την άνοιξη θα ξεκινήσουν την εκτροφή του γόνου ως παραμάνες, παράγοντας δηλαδή τον πρώτο βασιλικό πολτό που είναι απαραίτητος για την εκτροφή.   

   Με το πρώτο νέκταρ της άνοιξης το μελίσσι ξεκινά να αυξάνει τον πληθυσμό του για να φτάσει μέσα στον Μάιο και Ιούνιο (ανάλογα την περιοχή και τις ιδιαιτερότητες της χρονιάς)  να έχει πάνω από 40.000 μέλισσες, οι οποίες χρειάζονται για να συλλέξουν τροφή.  Τον Ιούλιο και ανάλογα τα επίπεδα του νέκταρος που δίνει η χρονιά, το μελίσσι θα ξεκινήσει την μείωση του πληθυσμού  και μπορεί για μερικές μέρες να σταματήσει τον γόνο τελείως.  Από τα μέσα του Αυγούστου  - αρχή Σεπτεμβρίου ανάλογα την περιοχή και την χρονιά-  θα ξεκινήσει εκ νέου την ανάπτυξη του πληθυσμού που θα χρειαστεί για να συλλέξει το φθινοπωρινό νέκταρ  και τα μελιτώματα.  Στα μέσα Νοεμβρίου  το μελίσσι ξεκινά και πάλι την μείωση του πληθυσμού και ετοιμάζεται για τον χειμώνα.  


Το γνωστό Κρητικό κόσμημα με τις μέλισσες,
απεικονίζει την διαδικασία της τροφάλλαξης.

   Ένας επιπλέον λόγος που η μέλισσα δεν μπορεί να επιβιώσει μόνη της είναι ότι η κατασκευή του μελιού απαιτεί αρκετές μέλισσες. Ο περισσότερος κόσμος πιστεύει πως το νέκταρ όταν εισέρχεται στην κυψέλη αποθηκεύεται στις κηρήθρες και εκεί γίνεται μόνο του μέλι.  Η αλήθεια όμως είναι διαφορετική. Οι μέλισσες επεξεργάζονται το νέκταρ μέσα στο στομάχι τους, αφαιρώντας ποσοστό υγρασίας και εμπλουτίζοντας το με ένζυμα.  Αφού το επεξεργαστεί μια μέλισσα, μετά το βγάζει από την προβοσκίδα της και το δίνει σε άλλη μέλισσα για να συνεχίσει κοκ.  

Δηλαδή μπορούμε να φανταστούμε ότι το μελίσσι έχει ένα κοινό στομάχι στο οποίο παράγεται το μέλι του.  Η διαδικασία της τροφάλλαξης εκτός από την μετατροπή του νέκταρος σε μέλι, συμβάλει στην απαραίτητη διασπορά των φερομονών της βασίλισσας μέσα στο μελίσσι.   
Αυτή η διαδικασία αλλαγής της τροφής από το ένα άτομο στο άλλο ονομάζεται τροφάλλαξη και είναι  διαδεδομένη στα κοινωνικά έντομα (όπως οι μέλισσες και τα μυρμήγκια) και σε άλλα ζώα (κάποια σπονδυλωτά και πτηνά). 


Η διαδικασία της τροφάλλαξης στα Ασιατικά- Αυστραλιανά μυρμήγκια "Υφαντές".

   Εύκολα γίνεται κατανοητό το ότι η κάθε μέλισσα αποτελεί  ένα κύτταρο στο σώμα ενός οργανισμού (μελίσσι) έξω από το οποίο δεν θα μπορέσει να επιβιώσει.  Γι αυτό θα πρέπει να αντιμετωπίζουμε τις μέλισσες όχι ως μεμονωμένα άτομα, αλλά ως μελίσσια, δηλαδή λέμε "έχω 10 μελίσσια" και όχι  "έχω 100.000 μέλισσες".

Σάββατο 29 Δεκεμβρίου 2012

Ο Γόνος

Ίσως το σοβαρότερο και μεγαλύτερο κεφάλαιο στη μελισσοκομία είναι η διαχείριση του γόνου. Όλες οι τεχνικές και μέθοδοι ανάπτυξης ενός μελισσιού έχουν σχέση με τον γόνο.  Όσο καλύτερα  κατανοήσει κανείς τον ρόλο του γόνου, τόσο καλύτερος μελισσοκόμος θα γίνει, διότι για να  γίνεις μελισσοκόμος θα πρέπει πρώτα να γίνεις μελισσοτρόφος.  Το πρώτο πράγμα που κοιτάζει ο μελισσοκόμος όταν κάνει επιθεώρηση μιας κυψέλης,  είναι ο γόνος.  Από την κατάσταση του γόνου θα καταλάβει ποια είναι η επόμενη κίνηση που πρέπει να κάνει στο συγκεκριμένο μελίσσι.  Ο έμπειρος μελισσοκόμος "διαβάζει" στο γόνο τι χρειάζεται να κάνει στο μελίσσι.  Γι αυτό,  το κεφάλαιο αυτό  είναι πάρα πολύ σοβαρό και αν δεν το κατανοήσετε, θα διαπιστώσετε τις ελλείψεις σας  στα επόμενα κεφάλαια. 

Αυγό μερικών ωρών,
κολλημένο κατακόρυφα
στον πάτο του κελιού.
Με την λέξη "γόνο" εννοούμε τα στάδια ωρίμανσης και μεταμόρφωσης ενός  αυγού, από την στιγμή που θα το γεννήσει και εναποθέσει η  βασίλισσα  μέσα σε ένα άδειο κελί, μέχρι την στιγμή της εξόδου από το κελί μιας κανονικής μέλισσας. Τα αυγά γεννιούνται από την βασίλισσα που γι αυτό την ονομάζουμε και "Μάνα".  (Υπάρχει περίπτωση να γεννηθούν αυγά και από τις εργάτριες αλλά σε αυτό θα αναφερθούμε αργότερα.)

Η  μάνα, μπορεί να γεννήσει κατά βούληση δύο ειδών αυγά:
α) αυγά γονιμοποιημένα με σπέρμα από  κηφήνες που έχει αποθηκεύσει μέσα σε σπερματοθήκη στο σώμα της.  Από τα γονιμοποιημένα αυγά  θα προκύψουν θηλυκές μέλισσες δηλαδή είτε εργάτριες είτε βασίλισσες.
β)  αυγά αγονιμοποίητα, δηλαδή δίχως σπέρμα, από τα οποία θα προκύψουν μόνον κηφήνες.




Αυγό 2ης ημέρας.
Έχει αρχίσει να γέρνει
   Τα αυγά μόλις γεννηθούν είναι μακρόστενα, λευκού χρώματος (σαν διάφανα)  και αποθέτονται στον πάτο του κελιού κολλημένα σε όρθια στάση. Την δεύτερη ημέρα βρίσκονται πάλι κολλημένα στον πάτο του κελιού αλλά έχουν γείρει σαν να προσπαθούν να ξαπλώσουν στον πάτο του κελιού. Την τρίτη ημέρα τα βλέπουμε να έχουν ξαπλώσει εντελώς κάτω και οι εργάτριες παραμάνες έχουν ξεκινήσει να εναποθέτουν μέσα στο κελί τροφή. Την τέταρτη ημέρα το αυγό έχει αποκτήσει  δακτυλίους και φαίνεται πλέον ως σκουλήκι που κολυμπά μέσα στην υγρή τροφή.





Αριστερά βλέπουμε τις λάρβες (σκουλίκια) να κολυμπούν μέσα στην τροφή.
Δεξιά η βασίλισσα έχει επεκτείνει την γέννα της τοποθετόντας αυγά ημέρας.


   Αν το κελί προορίζεται να δώσει βασίλισσα, οι παραμάνες  συνεχίζουν να το ταΐζουν μέχρι και την 7η ημέρα, και μετά το σφραγίζουν. Η βασίλισσα ανοίγει το κελί και εξέρχεται στο τέλος της 16ης ημέρας (εικοσιτετραώρου).     Αν το κελί προορίζεται να δώσει εργάτρια, οι παραμάνες  το σφραγίζουν την 9η ημέρα, και εξέρχεται την 21η, ενώ αν προορίζεται να δώσει κηφήνα το σφραγίζουν την 10η ημέρα και ο κηφήνας εξέρχεται την 24η. 

  Ένα γονιμοποιημένο αυγό είναι ικανό να δώσει είτε εργάτρια είτε βασίλισσα.  Αυτό θα εξαρτηθεί από το είδος της τροφής που θα τοποθετηθεί στο κελί για να τραφεί το αυγό και η προνύμφη.  Γονιμοποιημένα αυγά που τρέφονται διαρκώς μέχρι το σφράγισμά τους με μεγάλη ποσότητα τροφής και βασιλικού πολτού δίνουν βασίλισσες.  



Τα κελιά μελισσών είναι κατασκευασμένα και αυτά από κερί, και είναι τριών ειδών:
1) Βασιλικά κελιά ή βασιλοκέλια

2) Εργατικά κελιά,

3) Κελιά κηφήνων ή κηφηνοκέλια.


Τα βασιλοκέλια είναι μεγάλα, κατασκευάζονται ειδικά για τις βασίλισσες και μετά την εκκόλαψή τους καταστρέφονται από τις εργάτριες.  Τα βασιλοκέλια διακρίνονται και αυτά σε τρία είδη: 

α.- Βασιλοκέλια Σμηνουργίας που κρέμονται συνήθως στο κάτω μέρος της κηρήθρας. Γίνονται την άνοιξη με τις δυνατές ανθοφορίες  και είναι πάντα πολλά.
Τα Βασιλικά κελιά Σμηνουργίας βρίσκονται συνήθως στο κάτω μέρος της κηρήθρας.
Αυτό το μελίσσι είναι έτοιμο να σμηνουργήσει.

β.- Βασιλοκέλια Αντικατάστασης. Αυτά δημιουργούνται συνήθως στα πλάγια της κηρήθρας και σκοπό έχουν να δημιουργήσουν νέα βασίλισσα για αντικατάσταση της παλιάς, όταν η παλιά έχει γεράσει ή παρουσιάζει κάποιο άλλο πρόβλημα.

Βασιλικό κελί διάσωσης. Παρατηρήστε ότι βρίσκεται
κολλημένο επάνω σε σφραγισμένα κελιά εργατριών.
Γ.- Βασιλοκέλια Διάσωσης. Αυτά δημιουργούνται όταν η κυψέλη αντιληφθεί ότι αιφνιδίως η βασίλισσα πέθανε η σταμάτησε να γεννά.  Για να σωθεί το μελίσσι, πρέπει να φτιάξουν άλλη βασίλισσα, και επιλέγουν γρήγορα κάποια από τα αυγά που κρίνουν κατάλληλα για βασιλοτροφία.   Όπου λοιπόν μπορεί να βρεθεί κατάλληλο  αυγό, οι εργάτριες  επεκτείνουν το κελί για να χωρέσει η εκκολαπτόμενη βασίλισσα, και γι αυτό τα βασιλικά κελιά διάσωσης μπορεί να τα βρούμε οπουδήποτε διάσπαρτα μέσα στην κυψέλη, οπουδήποτε βρεθεί δηλαδή το κατάλληλο αυγό.

Τα εργατικά κελιά βρίσκονται μέσα στα κανονικά εξάγωνα κελιά των κηρηθρών, αυτά δηλαδή που χρησιμοποιούνται και για την αποθήκευση μελιού και γύρης.

Τα κηφηνοκέλια που κατασκευάζουν οι μέλισσες είναι ελαφρώς μεγαλύτερα από τα εργατικά κελιά και το σφράγισμα προεξέχει προς τα έξω, δίνοντας έτσι μεγαλύτερο χώρο στο κελί. Όμως ως  κηφηνοκέλια μπορούν κάλλιστα να χρησιμοποιηθούν και τα εργατικά κελιά, που όμως και εκείνα έχουν το χαρακτηριστικό σφράγισμα που προεξέχει και τα κάνει περισσότερο ευρύχωρα. Και αυτά επίσης τα κελιά, όπως και τα κελιά εργατριών,  χρησιμοποιούνται από τις μέλισσες όχι μόνον για εκτροφή γόνου αλλά και για την αποθήκευση τροφών.


   Ο γόνος ξεκινά να δημιουργείται αργά τον χειμώνα προς αρχές της άνοιξης, ανάλογα με τις κλιματικές συνθήκες της περιοχής. Τότε η μάνα ξεκινά να γεννά συνήθως στο κάτω μέρος των μεσαίων πλαισίων της κυψέλης  ή στο κέντρο τους, και επεκτείνεται προς τα άκρα της κυψέλης. Δηλαδή ξεκινά από το 5ο πλαίσιο και εξαπλώνεται προς το 4ο και 6ο … κοκ.  Το μέρος αυτό που το μελίσσι έχει τοποθετήσει το γόνο ονομάζεται "γονογφωλιά".  

Όταν ο κάτω όροφος της κυψέλης σχεδόν γεμίσει από γόνο, τότε η γέννα επεκτείνεται και στον επάνω όροφο, και αφού φτάσει τα 10-12 πλαίσια τότε το μελίσσι κατά πάσα πιθανότητα θα προσπαθήσει να σμηνουργήσει (να χωριστεί σε ομάδες που θα φύγουν για να δημιουργήσουν νέες κυψέλες). Η σμηνουργία είναι ο φυσικός τρόπος πολλαπλασιασμού των μελισσιών, αλλά για αυτό θα μιλήσουμε στο επίσης πολύ ενδιαφέρον κεφάλαιο για την σμηνουργία.

Οι μέλισσες φροντίζουν ώστε η περιοχή της γονοφωλιάς να έχει πάντα την κατάλληλη υγρασία και θερμοκρασία που χρειάζεται ο γόνος. Η θερμοκρασία που κρατούν στον γόνο οι μέλισσες είναι περίπου 34-36,5 βαθμοί Κελσίου. Γι αυτό αν ανοίξετε κάποια κυψέλη μια κρύα μέρα της άνοιξης (πράγμα που δεν σας συνιστώ) θα διαπιστώσετε ότι μέσα από την γονοφωλιά βγαίνει ζέστη και άχνα.

Η εικόνα του γόνου πρέπει να είναι συμπαγής με συγκεκριμένη διάταξη.  Όταν λέμε "συμπαγής" εννοούμε ότι η περιοχή που έχει τοποθετηθεί γόνος πρέπει να είναι ομοιόμορφα γεννημένη ώστε όλα τα κελιά να έχουν γόνο. Αν μέσα στον γόνο υπάρχουν πολλά διάσπαρτα άδεια κελιά (όψη μωσαϊκού), τότε πιθανόν να υπάρχει κάποιο πρόβλημα. Σε αυτά τα προβλήματα θα αναφερθούμε στα σχετικά με τις ασθένειες κεφάλαια.   Αν τα  άδεια κελιά είναι λίγα, πιθανόν να εξυπηρετούν τον αερισμό για αποφυγή υπερθέρμανσης του γόνου, οπότε δεν υπάρχει πρόβλημα.
Η κανονική διάταξη του γόνου είναι κυκλική με τα εργατικά κελιά στο κέντρο και περιφερειακά τα κηφηνοκέλια. 


Υγιείς γόνος εργατριών. Τα λίγα άδεια κελιά δεν είναι πρόβλημα.

Διάσπαρτος γόνος με όψη μωσαϊκού.
Αυτή η όψη γόνου είναι ύποπτη για ασθένειες.


Εργάτρια που μόλις βγαίνει από το κελί της.Προσέξτε το πλούσιο τρίχωμά της.
Μέλισσες που έχουν χάσει το τρίχωμά τους και έχουν μαυρίσει,
είτε είναι γριές είτε πάσχουν από κάποια ασθένεια.

Πέμπτη 13 Σεπτεμβρίου 2012

Εργάτρια - Κηφήνας - Βασίλισσα


Μέσα στα μελίσσια  υπάρχουν τρεις κάστες μελισσών: οι Εργάτριες, οι Βασίλισσες και οι Κηφήνες.

   Οι Βασίλισσες δημιουργούνται από γονιμοποιημένο αυγό που όμως ετράφη από τις μέλισσες τροφούς, με περισσότερη τροφή και πολύ Βασιλικό Πολτό. Ο Βασιλικός Πολτός είναι δηλαδή αυτό που κάνει μια προνύμφη να αναπτυχθεί σε Βασίλισσα και όχι σε απλή Εργάτρια. Μάλιστα η Βασίλισσα συνεχίζει σε όλη της την ζωή να τρέφεται μόνον με Βασιλικό Πολτό, και δεν τρέφεται με μέλι, νέκταρ ή γύρη. 
    Κάθε μελίσσι έχει μία και μόνον μία Βασίλισσα η οποία ασχολείται μόνον με την γέννα των αυγών και τίποτα άλλο απολύτως. Η βασίλισσα γεννά κατά βούληση γονιμοποιημένα αυγά από τα οποία θα βγουν εργάτριες, ή/και αγονιμοποίητα από τα οποία θα βγουν κηφήνες (αρσενικές μέλισσες).  Υπάρχουν κάποιες σπάνιες περιπτώσεις που σε ένα μελίσσι μπορεί να υπάρξουν πολλές βασίλισσες, αλλά σε αυτές τις περιπτώσεις να αναφερθώ σε άλλα κεφάλαια.

  Οι  μέλισσες επικοινωνούν μεταξύ τους με πολλούς τρόπους , αλλά ο κυριότερος είναι οι οσμές που παράγονται από τις (ορμόνες) φερομόνες τους.   Η βασίλισσα εκκρίνει τις δικές της φερομόνες  από τις οποίες οι μέλισσες αφενός μεν την αναγνωρίζουν και εκτελούν τα παραγγέλματά της,  και αφετέρου εκτιμούν την ποιότητά της. Βασίλισσα που παρουσιάσει πρόβλημα στο ορμονικό της  σύστημα και σταματήσει ή ελαττώσει την παραγωγή ορμονών, δίνει το μήνυμα στις μέλισσες να την αντικαταστήσουν με νέα βασίλισσα.   
Εργάτριες "τροφοί"
διακονούν την βασίλισσά τους
   Ίσως μας φαίνεται περίεργο αλλά στην κοινωνία των μελισσών κουμάντο κάνει όλο το μελίσσι μαζί ως οργανισμός, και όχι η βασίλισσα.   Αυτή δηλώνει στις εργάτριες την περιοχή που επιθυμεί να εναποθέσει αυγά, και εκείνες την καθαρίζουν  και την ετοιμάζουν, αλλά είναι οι εργάτριες εκείνες που θα αποφασίσουν πότε θα θανατώσουν και θα αντικαταστήσουν την βασίλισσα.


   Έχει παρατηρηθεί ότι οι μέλισσες μπορεί να κρατήσουν μια βασίλισσα ως και 5 έτη. Ο μελισσοκόμος όμως αλλάζει τις βασίλισσές του κάθε 2 χρόνια περίπου (ακόμα καλύτερα κάθε χρονιά) ώστε να έχει πάντα ακμαία και δυνατά μελίσσια. 



  Οι εργάτριες βρίσκονται μέσα σε ένα μελίσσι κατά χιλιάδες και είναι αυτές που κάνουν όλες τις εργασίες μέσα στην κυψέλη. 
Ο χρόνος ζωής τους ποικίλει ανάλογα με την εποχή του χρόνου και τους κόπους που έχουν καταβάλει. Εκείνες που γεννούνται αργά το φθινόπωρο και δεν έχουν προλάβει να εργαστούν είτε στην συλλογή τροφής είτε στην εκτροφή του γόνου, μπορούν να ζήσουν ως και 5,5 μήνες, ίσως και περισσότερο. Διαφορετικά ο χρόνος ζωής τους περιορίζεται περίπου στις 35-45 ημέρες, ανάλογα με τους κόπους που έχουν καταβάλει.
 Οι εργάτριες αναλαμβάνουν τις εργασίες τους ανάλογα με την ηλικία τους και την εποχή του χρόνου.  Στην αρχή της ζωής τους, μέχρι δηλαδή την ηλικία περίπου των 3-4 ημερών εκτελούν χρέη καθαρίστριας. Μετά την 5-6η ημέρα έχουν πλέον αναπτυχθεί οι υποφαρυγγικοί αδένες που παράγουν τον βασιλικό πολτό. Από αυτή τη στιγμή και μέχρι την 16 ημέρα η εργάτρια κάνει χρέη τροφού (παραμάνας), δηλαδή ασχολείται με την εκτροφή του γόνου.   Η τροφή του γόνου που προορίζεται για εργάτριες είναι ένα μείγμα που αποτελείται από λίγο βασιλικό πολτό, μέλι και γύρη.    

  Σε αυτή την ηλικία η εργάτρια έχει πλέον ξεκινήσει να παράγει κερί από τους κηρογόνους αδένες της κοιλιάς της και συμμετέχει στην κατασκευή των κηρηθρών.  Μετά την 16-20η ημέρα της ζωής της η εργάτρια γίνεται συλλέκτρια, και μόνον τότε βγαίνει από την κυψέλη για πρώτη φορά.
 Παρόλο που οι εργάτριες είναι γένους θηλυκού, δεν γεννούν σχεδόν ποτέ. Όσο μέσα στην κυψέλη υπάρχει βασίλισσα, η κυψέλη είναι γεμάτη από τις φερομόνες της βασίλισσας οι οποίες εισέρχονται στα σώματα των εργατριών και εμποδίζουν την ανάπτυξη των ωοθηκών τους. Αν οι συγκεκριμένες φερομόνες εκλείψουν ή ελαττωθούν σημαντικά, τότε ξεκινά η ανάπτυξη των ωοθηκών των εργατριών. Μετά από ένα χρονικό διάστημα περίπου 20 ημερών κάποιες εργάτριες θα ξεκινήσουν την γέννα τους. Οι ωοτόκες εργάτριες γεννούν κατά αποκλειστικότητα αγονιμοποίητα αυγά (υπάρχει μια σπανιότατη εξαίρεση) από τα οποία εκκολάπτονται μόνον κηφήνες, πράγμα που σηματοδοτεί το τέλος του μελισσιού. 
   Οι Εργάτριες μέλισσες τρέφονται με σάκχαρα που παίρνουν από το νέκταρ των λουλουδιών και τα μελιτώματα των δένδρων, και με πρωτεΐνες βιταμίνες κλπ, που παίρνουν από τη γύρη. Επειδή το νέκταρ και τα μελιτώματα δεν υπάρχουν στην φύση όλο το χρόνο, η μέλισσες εργάζονται πυρετωδώς για την αποθήκευση των σακχάρων μέσα στην κυψέλη τους, ως απόθεμα για το χειμώνα. Παίρνουν δηλαδή τα σάκχαρα από τα φυτά, και αφού τα εμπλουτίσουν με διάφορα ένζυμα που βγάζουν από τον οργανισμό τους, τα αποθηκεύουν στις κερήθρες. Το προϊόν αυτής της επεξεργασίας   που κάνουν  οι μέλισσες στο νέκταρ και τα μελιτώματα,  είναι το γνωστό μας μέλι.

   Οι Κηφήνες υπάρχουν σε μία κυψέλη κατά εκατοντάδες, δεν έχουν κεντρί  και δεν ασχολούνται με καμία απολύτως από τις εργασίες της κυψέλης. Μοναδικό μέλημά τους είναι η γονιμοποίηση των βασιλισσών. Αφού ενηλικιωθούν και είναι έτοιμοι για ζευγάρωμα, κάθε μέρα που επιτρέπει ο καιρός πηγαίνουν στις "περιοχές γονιμοποίησης" (θα μιλήσουμε για αυτές τις περιοχές σε σχετικό κεφάλαιο) και διαρκώς ψάχνουν για βασίλισσες.  Ο κηφήνας που θα γονιμοποιήσει βασίλισσα, πεθαίνει αμέσως μετά την γονιμοποίηση. 


Νεαρός Κηφήνας

   Οι κηφήνες σε νεαρή ηλικία τρέφονται μόνοι τους από τις προμήθειες της κυψέλης. Αργότερα αλλά ζουν συμπεριφορά και αντί να τρέφονται μόνοι τους ζητούν τροφή από τις εργάτριες. Οι εργάτριες ταΐζουν τους κηφήνες με προθυμία μέχρι την στιγμή που η χρονιά πλησιάζει στο τέλος της, άρα βασίλισσες δεν πρόκειται πλέον να γεννηθούν και  οι κηφήνες είναι άχρηστοι. Τότε οι μέλισσες φύλακες τους απαγορεύουν την είσοδο στην κυψέλη, ενώ οι εργάτριες όχι μόνον δεν τους ταΐζουν, αλλά τους πετούν έξω από την κυψέλη δια τής βίας.
Άλλη μία περίπτωση που το μελίσσι σκοτώνει τους κηφήνες του είναι όταν διανύει περίοδο σοβαρής έλλειψης τροφών (μεγάλη πείνα).


   Οι Κηφήνες δεν συλλέγουν ποτέ τροφές,  και τρέφονται από τις έτοιμες αποθηκευμένες τροφές που υπάρχουν μέσα στην κυψέλη.